Το έργο ενός από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας του 20ού αιώνα και τη δημιουργική του συνάντηση με τον ελληνικό χώρο, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στην έκθεση «Alexis Gritchenko (1883–1977). Η Ελληνική Περιπέτεια. Ένας Ουκρανός Πρωτοπόρος στην Ελλάδα», στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, στη Μονή Λαζαριστών, στη Θεσσαλονίκη, από τις 22 Νοεμβρίου 2025 έως τις 30 Απριλίου 2026.

Ο Alexis Gritchenko, γεννημένος στην Ουκρανία και εκπαιδευμένος στο Κίεβο και την Αγία Πετρούπολη δίπλα σε καλλιτέχνες της πρωτοπορίας, υπήρξε ζωγράφος και θεωρητικός της τέχνης που συνέδεσε τη δύναμη των κινημάτων του φοβισμού, του κυβισμού και του φουτουρισμού με τη βυζαντινή παράδοση. Με τη θεωρία του «χρωμοδυναμισμού», όπου το χρώμα εκφράζει ενέργεια και πνευματικότητα, ο Gritchenko διαμόρφωσε μια προσωπική εικαστική γλώσσα που γεφυρώνει Ανατολή και Δύση.

Η παραμονή του στην Ελλάδα μεταξύ 1921 και 1923 υπήρξε καθοριστική για την καλλιτεχνική του εξέλιξη. Περιηγήθηκε στην Αθήνα, τον Μυστρά, τους Δελφούς, την Ολυμπία, την Κρήτη, την Θεσσαλονίκη και τα νησιά, αποτυπώνοντας τη φύση και τα μνημεία μέσα στο εκτυφλωτικό μεσογειακό φως. Στα έργα αυτής της περιόδου, το ελληνικό τοπίο μεταμορφώνεται σε ρυθμικές κυβιστικές φόρμες, όπου το πνεύμα της αρχαιότητας και της βυζαντινής παράδοσης συνομιλεί με τον μοντερνισμό. Οι δύο εκθέσεις που πραγματοποίησε τότε στην Αθήνα, στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» (1921) και στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (1922), εντυπωσίασαν το κοινό και τους κριτικούς, που έκαναν ειδική μνεία στην εκρηκτική χρήση του χρώματος και τη ρυθμικότητα της σύνθεσης.

Η έκθεση στο MOMus-Moυσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη συγκεντρώνει μεταξύ άλλων και πολλά έργα της ελληνικής περιόδου από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές της Ουκρανίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Τουρκίας και της Ελλάδας, παρουσιάζοντάς τα δίπλα σε προγενέστερα και μεταγενέστερα έργα του καλλιτέχνη. Στην έκθεση αναδεικνύεται η καθοριστική σημασία της Ελλάδας ως σταθμού στη διαμόρφωση του προσωπικού του ύφους.

Η διοργάνωση της έκθεσης κατέστη δυνατή χάρη στη γενναιόδωρη συμβολή του συλλέκτη Michel Lièvre-Markovitch και της Malabart Gallery LTD, Λονδίνο, ο οποίος διαθέτει τη μεγαλύτερη ιδιωτική συλλογή έργων του Alexis Gritchenko, την ουσιαστική βοήθεια της Natalia Butterwick ως προς την συγκέντρωση και τεκμηρίωση του πλούσιου υλικού του καταλόγου καθώς και στην επιστημονική συνεργασία της ιστορικού τέχνης Vita Susak.

Η έκθεση «Alexis Gritchenko (1883–1977). Η Ελληνική Περιπέτεια. Ένας Ουκρανός Πρωτοπόρος στην Ελλάδα» επιδιώκει να αποδώσει στον Ουκρανό πρωτοπόρο τη θέση που του αξίζει στην ελληνική ιστορία της τέχνης, αναδεικνύοντας έναν δημιουργό που κατόρθωσε, μέσα από το φως και το χρώμα, να συνθέσει τη Μεσόγειο σε μια νέα, μοντέρνα εικαστική γλώσσα.

Συμμετέχουν με δανεισμούς έργων για την έκθεση και τον κατάλογο τα μουσεία, τα ιδρύματα και οι ιδιώτες συλλέκτες:

Michel Lièvre Markovitch, Λονδίνο-Αθήνα

Malabart Gallery LTD, Λονδίνο 

Ουκρανικό Μουσείο της Νέας Υόρκης

Πινακοθήκη LLC «Malyarstvo», Λβιβ

Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα

Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Vasyl Stefanyk Εθνική Επιστημονική Βιβλιοθήκη της Ουκρανίας, Λβιβ 

Barnes Foundation, Φιλαδέλφεια, ΗΠΑ

Alexander Demko και Gizella Lopusanszky, Νέα Υόρκη

Ömer Koç, Κωνσταντινούπολη

Olexei Kurylyshin, Λβιβ

Daniel Sztul, Παρίσι

Επιμέλεια έκθεσης
Michel Lièvre-Markovitch, Μαρία Τσαντσάνογλου

Επιστημονική σύμβουλος
Vita Susak

Επιμέλεια καταλόγου
Μαρία Τσαντσάνογλου

Συντονίστρια υλικού καταλόγου
Natalia Butterwick

Βοηθός επιμελήτρια
Αγγελική Χαριστού

Βιογραφικό σημείωμα 

Ο Alexis Gritchenko (Krolevets, σημερινή Ουκρανία, 1883 – Vence, Γαλλία, 1977) ήταν Ουκρανός ζωγράφος και θεωρητικός της τέχνης, του οποίου το έργο συνδύασε τη βυζαντινή παράδοση με τη μοντερνιστική αισθητική. Σπούδασε αρχικά φιλολογία και βιολογία στα πανεπιστήμια του Κιέβου, της Αγίας Πετρούπολης και της Μόσχας, προτού αφοσιωθεί στην τέχνη. Η επίσκεψή του στο Παρίσι το 1911 αφύπνισε τον ενθουσιασμό του για τη μοντέρνα τέχνη, ιδιαίτερα τον Κυβισμό, ενώ τα ταξίδια του στην Ιταλία το 1913–14 τον ενέπνευσαν να συνδυάσει τις χωρικές και χρωματικές αρχές της πρώιμης Αναγέννησης με τα πνευματικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά της βυζαντινής τέχνης. Τα θεωρητικά του κείμενα εξερευνούσαν τη σχέση ανάμεσα στη βυζαντινή και τη σύγχρονη τέχνη, αναλύοντας τις μορφολογικές και δομικές τους συγγένειες. Μετά την Επανάσταση του 1917, ο Gritchenko έγινε καθηγητής στα Ελεύθερα Καλλιτεχνικά Εργαστήρια (Svomas) της Μόσχας και μέλος της Επιτροπής για τη Διατήρηση των Ιστορικών Μνημείων. Αν και του προτάθηκε το 1919 η διεύθυνση της Πινακοθήκης Tretyakov, προτίμησε να εγκαταλείψει τη Ρωσία, ταξιδεύοντας μέσω Κριμαίας στην Κωνσταντινούπολη και αφήνοντας πίσω του όλα τα έργα και τα υπάρχοντά του στη Μόσχα. Τον Απρίλιο του 1921 εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα, όπου έζησε για μεγάλα διαστήματα έως τον Οκτώβριο του 1923, πραγματοποιώντας δύο εκθέσεις στην Αθήνα: στη Φιλολογική Εταιρεία «Παρνασσός» (1921) και στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (1922). Στις εκθέσεις αυτές παρουσίασε μια εικόνα της Ελλάδας διαφορετική από την κλασική: αρχαία ερείπια, εκκλησίες και τοπία αποδοσμένα με αιχμηρά κυβιστικά επίπεδα και εκρηκτικά, πνευματικά χρώματα. Από τον Οκτώβριο του 1923 εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Γαλλία, όπου εξέθετε σε σημαντικές γκαλερί και ταξίδευε συχνά στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, έως τον θάνατό του στο Vence, κοντά στη Νίκαια, το 1977.

Υποστηρικτής Έκθεσης