Αφιέρωμα στο έργο της κινηματογραφίστριας Ester Krumbachová στο πλαίσιο του 14ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας Ταινιοθήκη της Ελλάδος

Τρίτη 16 Δεκεμβρίου & Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου 2025, 21:15

Ιερά Οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134-136, Κεραμεικός, Αθήνα), Αίθουσα Β 

Η 9η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, «όλα πρέπει να αλλάξουν. ΡΝΣ9», που διοργανώνει το MOMus, παρουσιάζει αφιέρωμα στο έργο και την πρακτική της πρωτοπόρας καλλιτέχνιδας και κινηματογραφίστριας Ester Krumbachová, σε συνεργασία με το Αρχείο Ester Krumbachová, την Εθνική Ταινιοθήκη της Πράγας και την Ταινιοθήκη της Ελλάδος, μέσω της προβολής της ταινίας της Krumbachová Δολοφονώντας το διάβολο (Τσεχοσλοβακία, 1970, 72’), στο πλαίσιο του προγράμματος του 14ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας.

Η ταινία θα προβληθεί με αγγλικούς και ελληνικούς υπότιτλους στην Αίθουσα Β της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, την Τρίτη 16 Δεκεμβρίου και την Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου 2025 στις 21:15. 

Εισαγωγή για την ταινία, καθώς και για το Αρχείο Ester Krumbachová θα πραγματοποιήσει η Νάντια Αργυροπούλου, επιμελήτρια της 9ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, με λόγια του καλλιτέχνo Blaise Kirschner, του οποίου η πρωτοβουλία υπήρξε καθοριστική για την πρόσβαση των ερευνητών στην καλλιτεχνική παρακαταθήκη της Krumbachová. 

Η Ester Krumbachová (1923-1996) είναι κυρίως γνωστή για το μεγάλο και εξαιρετικό έργο της ως σχεδιάστρια κοστουμιών για τον κινηματογράφο και το θέατρο, αλλά η καλλιτεχνική της κληρονομιά περιλαμβάνει ένα εκπληκτικό φάσμα δραστηριοτήτων, όπως καλλιτεχνική διεύθυνση, συγγραφή σεναρίων, σκηνοθεσία, μυθοπλασία και θεωρητικά δοκίμια, σχέδιο, ζωγραφική και σχεδιασμό και κατασκευή κοσμημάτων. Οι κινηματογραφικοί κύκλοι της Τσεχίας τη σέβονταν βαθιά ως μια ισχυρή δημιουργική δύναμη και ως μέντορα, περιγράφοντάς την τρυφερά ως «πνευματική γκουρού», ή éminence grise, του κινήματος, αλλά το έργο της παρέμενε μέχρι πρόσφατα ως επί το πλείστον στην αφάνεια, τόσο στην Τσεχία όσο και στο εξωτερικό.

Η Ester Krumbachová εργάστηκε στο θέατρο από το 1953, πρώτα στο České Budějovice και αργότερα στην Πράγα. Συνετέλεσε σε πολλές σημαντικές ταινίες του Τσεχοσλοβακικού Νέου Κύματος, όπως μεταξύ άλλων: Διαμάντια της νύχτας, Μαργαρίτες, Η Βαλερί και η Εβδομάδα των Θαυμάτων της, Μια άμαξα για τη Βιέννη, Το Πάρτι και οι Καλεσμένοι, Γουίτσχαμερ, Καρπός του Παραδείσου και Το αφτί. Το 1970 σκηνοθέτησε τη μοναδική της ταινία, Δολοφονώντας το διάβολο. Από το 1972 της απαγορεύτηκε να συνεισφέρει σε ταινίες μεγάλου μήκους και στην τηλεόραση. Συνεργάστηκε μόνο περιστασιακά σε ταινίες μικρού μήκους με την Krátký Film Praha, με κινηματογραφικά στούντιο έξω από την Πράγα και με αρκετές διεθνείς παραγωγές. Κατάφερε να ξεπεράσει την απαγόρευση μόλις το 1983, όταν δημιούργησε μαζί με τη Věra Chytilová την ταινία Πολύ αργά το απόγευμα ενός Φαύνου. Μετά το 1990 μπόρεσε να επιστρέψει στην κινηματογραφική παραγωγή και η τελευταία της δουλειά περιλάμβανε επιμέλεια σεναρίου, σκηνογραφία και ενδυματολογία για την ταινία Marian (1996).

Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται μια ευρεία κριτική επανεκτίμηση του έργου της Krumbachová, με τη συμβολή της να αναγνωρίζεται μέσα από το Notebook του MUBI (Ιανουάριος 2026), το Fashion in Film Festival στο Λονδίνο και το Ηνωμένο Βασίλειο (2025), το κινηματογραφικό πρόγραμμα στο BFI, Southbank, του Λονδίνου (2025), το Metrograph στη Νέα Υόρκη (2024), διεθνή φεστιβάλ κινηματογράφου όπως το IFF Karlovy Vary και του Ρότερνταμ (2024), εκθέσεις στην Πράγα, το Brno και τη Γλασκώβη, και δημοσιεύματα που εστίαζαν στο ιδιαίτερο όραμα της καλλιτέχνιδας. Αυτή η ανανεωμένη προσοχή στο έργο της οφείλει πολλά στα επιτεύγματα του Αρχείου Ester Krumbachová, το οποίο ξεκίνησε το 2016 και διευθύνεται από την επιμελητική οργάνωση ARE που εδρεύει στην Πράγα. Αποστολή του Αρχείου ήταν να ψηφιοποιήσει χιλιάδες σωζόμενα αντικείμενα, γραπτά, σενάρια και σχέδια της Krumbachová και να προάγει νέα καλλιτεχνική και επιστημονική ενασχόληση με την καλλιτεχνική κληρονομιά της. Το 2016, είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό της, ο τελευταίος της συνεργάτης, Ivan Paik, χορήγησε στην οργάνωση ARE, στο καλλιτέχνο Blaise Kirschner και σε μια φοιτητική ερευνητική ομάδα από την AAAD της Πράγας, πρόσβαση στο έργο της. Μέχρι τότε, η καλλιτεχνική παρακαταθήκη της υπήρξε απρόσιτη, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες συναδέλφων, φίλων και ιστορικών του κινηματογράφου.

Το συλλογικό έργο και η αφοσιωμένη έρευνα που οδήγησε στη δημιουργία, τη ζωή και την προσβασιμότητα αυτού του αρχείου τιμά και αντικατοπτρίζει την πρακτική προσιτότητας και ανταλλαγής της ίδιας της Krumbachová. Η πρακτική αυτή τιμάται, μαζί με το έργο της καλλιτέχνιδας, στο πλαίσιο αυτής της Μπιενάλε, ως παράδειγμα επίμονης άρνησης απέναντι στη λήθη και την αδιαφορία, σύνδεσης μέσα από την ελεύθερη σκέψη και τη συσχέτιση, κοινωνικής ποίησης που αποτελεί προϋπόθεση της δυνατότητας. Τέτοιες προσεγγίσεις συνεύρεσης, με στόχο την αγάπη για το απόκληρο και μια ριζική ανάκαμψη εναλλακτικών πεδίων εξέγερσης, αποτελούν βασικό μέλημα της 9ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης με τίτλο «όλα πρέπει να αλλάξουν. ΡΝΣ9».

Η 9η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης διεξάγεται από τον Οκτώβριο του 2025 έως τον Ιούλιο του 2026, μέσα από εκδηλώσεις-προοίμια, συνεργασίες και περιπλανήσεις που οδηγούν στην κυρίως έκθεση, η οποία αναμένεται να εγκαινιαστεί στα τέλη Μαΐου του 2026.

Την έκθεση επιμελείται η ανεξάρτητη επιμελήτρια Νάντια Αργυροπούλου και τη διοργάνωση υπογράφει ο Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης – MOMus. 

Η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΣΠΑ – Πρόγραμμα «Κεντρική Μακεδονία»).

Σχετικά με την ταινία: 

Δολοφονώντας το διάβολο (Τσεχοσλοβακία, σκην. Ester Krumbachová, 1970) 

«Είναι στα σαράντα της –ή κάπου εκεί– και η ζωή δεν είναι καθόλου όπως την περίμενε. Άραγε θα βοηθούσε μια αναδρομή στο παρελθόν; Στα νιάτα της είχε γνωρίσει έναν υπέροχο νεαρό, τον Bohouš Čert, ο οποίος της άρεσε και έδειχνε να ενδιαφέρεται και εκείνος για αυτήν. Κι έτσι, ψάχνει και βρίσκει τον Bohouš Čert, ο οποίος είναι τώρα ο Μηχανικός Čert. Έχει γίνει δήθεν, αλαζονικός, εγωκεντρικός – σκέτος εφιάλτης. Κι όμως, εκείνη πιστεύει ότι αυτός ο κρετίνος θα πρέπει να γίνει άντρας της.

Η ταινία Δολοφονώντας το διάβολο παραμένει η μοναδική σκηνοθετική απόπειρα της κινηματογραφίστριας και ενδυματολόγου Ester Krumbachová, η οποία είχε συνεισφέρει στη συγγραφή των σεναρίων ορισμένων από τις κορυφαίες τσεχικές ταινίες της δεκαετίας του 1960, όπως: το πρωτοποριακό μνημείο ποπ φεμινισμού της Věra Chytilová Μαργαρίτες (1966), η «ζωοτομία» των αυταρχικών δομών του Otakar Vávra Γουίτσχαμερ (1968), ή το διεστραμμένο γυναικείο παραμύθι του Jaromil Jireš Η Βαλερί και η Εβδομάδα των Θαυμάτων της (1969). Το Δολοφονώντας το διάβολο είχε την ατυχία του κακού χρονισμού: βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες στις εξαιρετικά παγερές απαρχές της λεγόμενης περιόδου Κανονικοποίησης. Ακόμη και μεταξύ ομοϊδεατών, ένα έργο τόσο αναρχικό και ανατρεπτικό δεν είχε καμία τύχη. Μετά από δεκαετίες στις σκιές της ιστορίας του κινηματογράφου, ήρθε η ώρα να ανακαλύψουμε ξανά αυτό το εκκεντρικό στολίδι!» 

—Olaf Möller, IFFR

«Μια ανατρεπτική αντι-rom-com ταινία που πετσοκόβει ατάραχα τον ανδρικό σοβινισμό και αποθεώνει τη γυναικεία ευχαρίστηση»

—Film at Lincoln Center

«Η δεκαετία του 1960 βίωσε μια αξιοσημείωτη κινηματογραφική αναγέννηση στον τόπο που τότε ονομαζόταν Τσεχοσλοβακία, και η Ester Krumbachová ήταν κεντρική φιγούρα αυτής της αναγέννησης»

—Jonathan Owen, The Criterion Collection

🌐 Περισσότερο υλικό σχετικά με την ταινία Δολοφονώντας το διάβολο και την κληρονομιά της Ester Krumbachová, είναι διαθέσιμα στο esterkrumachova.org, στην ενότητα «Murdering the Devil».

Credit

Δολοφονώντας το διάβολο (Τσεχοσλοβακία, σκηνοθεσία: Έστερ Κρούμπαχοβα, 1970). Στιγμιότυπο από την ταινία. © Εθνική Ταινιοθήκη της Πράγας.

Σε συνεργασία με το Αρχείο Έστερ Κρούμπαχοβα, την Εθνική Ταινιοθήκη της Πράγας και την Ταινιοθήκη της Ελλάδος, στο πλαίσιο του προγράμματος του 14ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας.