Σεμιναριακός κύκλος διαλέξεων «The Sound Machines of Avant- Garde / Οι Ηχητικές Μηχανές της Πρωτοπορίας»

Οι ριζοσπαστικές εφευρέσεις της δεκαετίας 1920-1930 από Σοβιετικούς εφευρέτες όπως ο Leon Theremin (1896-1993) – εφευρέτης του πρώτου εμπορικά παραγόμενου ηλεκτρονικού μουσικού οργάνου, και όχι μόνο, αποτελούν κεντρικό άξονα του νέου σεμιναριακού κύκλου τεσσάρων διαλέξεων με τίτλο «Οι Ηχητικές Μηχανές της Πρωτοπορίας», με τον οποίο συνεχίζει τη λειτουργία του το Πειραματικό Εργαστήριο Ήχου στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη στη Θεσσαλονίκη και με επικεφαλής τον Andrey Smirnov. 

Οι διαλέξεις θα πραγματοποιηθούν 07, 14, 21 & 28 Μαρτίου 2024, στην αγγλική γλώσσα, χωρίς διερμηνεία, με δηλώσεις και κόστος συμμετοχής για τους ενδιαφερόμενους (βλ. παρακάτω). 

Αναλυτικό πρόγραμμα διαλέξεων

1. «The Sound Machines of Avant-Garde. Introduction / Οι Ηχητικές Μηχανές της Πρωτοπορίας. Εισαγωγή» 

Πέμπτη 7 Μαρτίου 2024 | 18:00-20:00

Ενώ ο 20ός αιώνας είναι ένας από τους πιο τεκμηριωμένους στην ιστορία του κόσμου, φαίνεται πως η ιστορία του πειραματικού και ηλεκτρονικού ήχου και της μουσικής, και ο αντίκτυπος που είχε στον πολιτισμό μας, είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη ακόμη και από έγκυρους μελετητές. 

Αυτή η σειρά διαλέξεων δίνει μια επισκόπηση μερικών από τις πιο σημαντικές και ριζοσπαστικές εφευρέσεις που έγιναν τη δεκαετία του 1920-30 από Σοβιετικούς εφευρέτες και όχι μόνο. Πολλοί εφευρέτες κατοχύρωσαν με διπλωματική ευρεσιτεχνία νέες μηχανές ήχου που προορίζονταν ειδικά για την απόδοση της μουσικής με θόρυβο. Ορισμένες συσκευές βασισμένες σε ηλεκτρο-οπτικές, ηλεκτρομηχανικές και νεότερες ηλεκτρονικές τεχνολογίες ήταν μπροστά από την εποχή τους κατά δεκαετίες.

Ίσως μια από τις πιο χαρισματικές φιγούρες στην ιστορία της ηλεκτρονικής μουσικής και της τεχνολογίας ήχου ήταν ο Leon Theremin (1896-1993), γνωστός ως ο εφευρέτης του πρώτου εμπορικά παραγόμενου ηλεκτρονικού μουσικού οργάνου, του theremin, το οποίο μπορούσε κανείς να παίξει χωρίς καν να το αγγίξει. Οι τρεις πρώτες διαλέξεις θα δώσουν μια επισκόπηση των βασικών εφευρέσεων του Leon Theremin καθώς και των πιο σημαντικών συνεπειών τους. 

2. «Leon Theremin: Music and Gesture / Leon Theremin: Μουσικήκαικίνηση»

Πέμπτη 14 Μαρτίου 2024 | 18:00-20:00

Ο Leon Theremin ήταν ίσως μια από τις πιο χαρισματικές φιγούρες στην ιστορία της ηλεκτρονικής μουσικής και της τεχνολογίας ήχου και ο εφευρέτης του πρώτου ηλεκτρονικού μουσικού οργάνου στον κόσμο, του Theremin. Ήταν το μόνο όργανο που μπορούσε να παιχτεί χωρίς να το αγγίξει κινώντας τα χέρια στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο ειδικών κεραιών. Το 1923, ο Leon Theremin δημιούργησε μια ειδική συσκευή που ονομάζεται Illumovox, η οποία δούλευε υπό τον έλεγχο ενός theremin και έκανε δυνατή την αλλαγή του χρώματος της δέσμης φωτός, συνδέοντας έτσι την πλαστικότητα, τον τόνο και το χρώμα του καλλιτέχνη. Η άλλη εφεύρεση του Theremin ήταν το Terpsitone - το πρώτο στον κόσμο σύστημα παρακολούθησης κίνησης που κατασκευάστηκε από τον Leon Theremin στις ΗΠΑ το 1931. Αντί για κεραία για το χέρι, χρησιμοποιεί μια κεραία-πλατφόρμα για ολόκληρο το σώμα. Οι κινήσεις των χορευτών μετατρέπονται σε αντίστοιχους τόνους - η κίνηση ενός χεριού ή ενός ποδιού αρκεί για να προκαλέσει μια αισθητή αλλαγή του τόνου. Αν και δεν παρήχθη ποτέ μαζικά, το Terpsitone χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία τη δεκαετία του 1930 στις ΗΠΑ από μια ομάδα χορευτών, σε συνεργασία με τον Leon Theremin.

3. «The Rhythmicon: Optical Synthesis and Electrification of Rhythm / Το Ρύθμικον: Οπτική Σύνθεση και ηλέκτριση του ρυθμού» 

Πέμπτη 21 Μαρτίου 2024 | 18:00-20:00

Η ιστορία του Rhythmicon - της πρώτης ρυθμικής μηχανής στον κόσμο, που αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ το 1931 από τον Ρώσο εφευρέτη LeonTheremin και τον Αμερικανό συνθέτη Henry Cowell. Το έργο υποστηρίχθηκε οικονομικά από τον Charles Ives και πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τον Ουκρανό συνθέτη και θεωρητικό Joseph Schillinger. Ο Henry Cowell έγραψε μια σειρά από συνθέσεις για αυτό, όπως τη Rhythmicana (Κοντσέρτο για Rhythmicon και ορχήστρα, 1931) και Music for Violin and Rhythmicon (1932). Αν και δεν παρήχθη ποτέ μαζικά, το Rhythmicon είναι ευρέως αναγνωρισμένο ως η πρώτη συσκευή στον κόσμο - ικανή να παίζει πολύ-ρυθμούς σε βρόχους. Ο Joseph Schillinger υπολόγισε ότι θα χρειαζόταν 455 ημέρες, 2 ώρες και 30 λεπτά για να παίξει όλους τους συνδυασμούς ρυθμού που είναι διαθέσιμοι στο Rhythmicon, υποθέτοντας μέση διάρκεια δέκα (10) δευτερολέπτων για κάθε συνδυασμό. Σήμερα, η μοναδικότητα και η σπανιότητά του συνεχίζουν να συναρπάζουν τους μουσικούς σε όλο τον κόσμο. Ένα από τα δύο μηχανήματα που σώθηκαν θα παρουσιαστεί στο κοινό.

4. «Eavesdropping the Universe: Hacking as an artistic method / Η υποκλοπή του σύμπαντος: Η ηλεκτρονική παρείσφρηση ως καλλιτεχνική μέθοδος» 

Πέμπτη 28 Μαρτίου 2024 | 18:00-20:00

Η πειραματική μουσική και η ηχοποίηση φυσικών και ανθρωπογενών διαδικασιών. Ο Leon Theremin και τα συστήματα υποκλοπής. Κατασκοπευτική τεχνολογία και η τέχνη των κραδασμών. Όλα τα είδη αισθητήρων και ανιχνευτών για τη μετατροπή ηλεκτρομαγνητικών διεργασιών και φωτός σε ήχο: Ανιχνευτές ραδιοσυχνοτήτων, Στατικοί ανιχνευτές ακτινοβολίας. Επισκόπηση άλλων σημαντικών εφευρέσεων του Theremin: αρμόνιο, πολυφωνικό theremin, εργαλεία φασματικής ανάλυσης, γραμμές θερμικής καθυστέρησης ήχου, συσκευές τεντώματος χρόνου, εργαλεία συμπίεσης ήχου, δοκιμαστές πιάνου, παρακολούθηση πεταλοποίησης πιάνου, συστήματα μείωσης θορύβου και αποκατάστασης. Οι αισθητήρες του theremin και ο χειρονομιακός έλεγχος στο σύγχρονο διαδραστικό σύστημα.

Πληροφορίες συμμετοχής:

• Δηλώσεις συμμετοχής στο reception.modern@momus.gr ή τηλεφωνικά στο 2310589143, μέχρι την Πέμπτη 07 Μαρτίου 2024 στις 14:00. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.
• Θα δοθεί πιστοποιητικό παρακολούθησης στους συμμετέχοντες του σεμιναριακού κύκλου από το MOMus.
• Οι διαλέξεις θα πραγματοποιηθούν στην αγγλική γλώσσα, χωρίς διερμηνεία.
• Κόστος συμμετοχής: 55€ / άτομο, 45€ / άτομο για φοιτητές/φοιτήτριες, με την επίδειξη φοιτητικής ταυτότητας.
• Η πρώτη διάλεξη είναι δωρεάν και ανοιχτή προς το κοινό.
• Εφόσον υπάρχουν κενές θέσεις, το κόστος συμμετοχής σε μια δίωρη διάλεξη είναι 30€ / άτομο και για φοιτητές/φοιτήτριες 20€ / άτομο.

Βιογραφικό σημείωμα

Ο Andrey Smirnov είναι μουσικός καλλιτέχνης και ερευνητής, διεθνώς γνωστός για την καινοτόμα διδασκαλία και έρευνα στον τομέα της ηλεκτρονικής μουσικής και της ιστορίας της πρωτοποριακής μουσικής με τις εικαστικές τέχνες. Είναι ο ιδρυτής του Theremin Center και έχει διατελέσει επικεφαλής του Εργαστηρίου Ήχου στη Σχολή Τέχνης Rodchenko στη Μόσχα. Διδάσκει μαθήματα ιστορίας και αισθητικής της ηλεκτροακουστικής μουσικής, σχεδίασης και σύνθεσης ήχου, νέων μουσικών διεπαφών και physical computing. Έχει πραγματοποιήσει πολλά εργαστήρια και σεμινάρια, τόσο εξειδικευμένα όσο και για το ευρύ κοινό στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τη Ρωσία και έχει συμμετάσχει σε σημαντικά φεστιβάλ και συνέδρια. Είναι συγγραφέας των βιβλίων «Sound In Z: Experiments in Sound and Electronic Music in Early 20th Century Russia» (Walther Koenig & Sound and Music, Λονδίνο, 2013) και «In Search of Lost Sound. Experimental Sound Culture in Russia and USSR in the first half of the 20th century» (Μόσχα, GARAGE, 2020) (The Book of the Year Award, Innovation 2021). Από τον Σεπτέμβριο του 2023 ο Andrey Smirnov εργάζεται ως ειδικός επιστημονικός συνεργάτης στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη στη Θεσσαλονίκη. 

Το Πειραματικό Εργαστήριο Ήχου στο MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη έχει ως βάση τα ιστορικά έγγραφα και τα πρωτότυπα ηλεκτρονικά μουσικά όργανα και ακουστικές συσκευές από την προσωπική συλλογή του Andrey Smirnov αναφορικά με την περίοδο αυτή και έχει σκοπό να μελετήσει την πρωτοποριακή ηχητική κουλτούρα καθώς και να αναβιώσει και να προωθήσει τα επιτεύγματα σχετικών τεχνολογιών που αποδείχθηκαν ότι ήταν κατά πολλές δεκαετίες μπροστά από την εποχή τους. Η αξία και η σημασία αυτών των ιδεών ξεπερνούν πολύ τη σφαίρα της ρωσικής πρωτοπορίας. Σήμερα τις χρησιμοποιούμε συνήθως χωρίς να γνωρίζουμε την προέλευσή τους ενώ πολλές ιδέες εξελίσσονται με νέο, δημιουργικό τρόπο.

Το Πειραματικό Εργαστήριο Ήχου αναπτύσσει εκπαιδευτικά προγράμματα με τη μορφή κύκλων διαλέξεων και εργαστηρίων, προσανατολισμένων τόσο σε μουσικούς και ιστορικούς της μουσικής όσο και στο ευρύ κοινό, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη ρωσική πρωτοπορία, την τέχνη του ήχου και των νέων μέσων, την ηλεκτρονική και ηλεκτροακουστική μουσική.